Οι παρεμβάσεις στη δικαιοσύνη και ο ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης

του Γιώργου Καζολέα, Δικηγόρου

Ο θεσμός της Δικαιοσύνης δεν είναι ένα απρόσωπο μόρφωμα ανεπηρέαστο από τις ανθρώπινες ιδιότητες και αδυναμίες. Στην πράξη είναι ένας αριθμός προσώπων, επαγγελματιών δικαστών που επιτελούν μεν, όπως συνηθίζεται να λέγεται, ένα ύψιστο λειτούργημα, το οποίο ωστόσο είναι μια καθημερινή, συστηματική και επαναλαμβανόμενη εργασία που συνίσταται κυρίως στην εκδίκαση υποθέσεων και στην έκδοση δικαστικών αποφάσεων.

Λόγω της ιδιαίτερης σημασίας και των πρακτικών συνεπειών που συνοδεύουν συνήθως τις δικαστικές αποφάσεις, το έργο των δικαστών είναι ως ένα βαθμό εύλογο να αποτελεί αντικείμενο αντικρουόμενων συμφερόντων και η δικαιοδοτική κρίση να εκτίθεται στον κίνδυνο ή την απειλή επηρεασμού της από ετερόκλητους παράγοντες , πρόσωπα, σχηματισμούς, κοινωνικούς , επιχειρηματικούς και πολιτικούς.

Μπορεί στην αεικίνητη αιωνιότητα, μια απόφαση ενός δικαστηρίου σε κάποιο σημείο του πλανήτη να μην έχει απολύτως καμία σημασία, αλλά στον μικρόκοσμο των ανθρώπων που μπορεί αυτή να επηρεάσει, η απόφαση αυτή μπορεί να αποκτήσει υπερμεγέθη αξία.

Πρώτη και κύρια απειλή για τον επηρεασμό της απονομής της δικαιοσύνης αποτελεί η εκάστοτε κρατική εξουσία. Η τελευταία μπορεί να επηρεάσει την απονομή της δικαιοσύνης με διάφορους τρόπους, άμεσους ή έμμεσους, νόμιμους ή παράνομους.

Μορφές άμεσης παρέμβασης είναι:

• Πολιτική πίεση: Κυβερνητικοί αξιωματούχοι ή πολιτικοί ηγέτες μπορούν να ασκήσουν πίεση σε δικαστές για να επηρεάσουν τις αποφάσεις τους σε συγκεκριμένες υποθέσεις. Ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος σε περιπτώσεις που οι δικαστές ή οι επικεφαλής της ιεραρχίας των δικαστών επιλέγονται αποκλειστικά από την κυβέρνηση. Συνήθως ασκείται πολιτική πίεση στο δικαστικό σύστημα για συγκάλυψη υποθέσεων και ατιμωρησία των υπαιτίων. 
• Νομοθετικές ρυθμίσεις: Η κυβέρνηση μπορεί να θεσπίσει νόμους που περιορίζουν την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης ή που ευνοούν συγκεκριμένες ομάδες ή άτομα.
• Διορισμοί δικαστών: Η κυβέρνηση μπορεί να διορίσει δικαστές που είναι πιστοί σε αυτή, αντί για δικαστές με βάση την αξία και την εμπειρία τους.
• Περικοπές στον προϋπολογισμό: Η κυβέρνηση μπορεί να περικόψει τον προϋπολογισμό της δικαιοσύνης, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε καθυστερήσεις, υποστελέχωση και υποβάθμιση των υποδομών.

Έμμεση παρέμβαση συνιστούν ενδεικτικά οι παρακάτω περιπτώσεις:

• Έλεγχος των μέσων ενημέρωσης: Η κυβέρνηση μπορεί να ελέγξει τα μέσα ενημέρωσης και να επηρεάσει την κοινή γνώμη σχετικά με συγκεκριμένες υποθέσεις, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει τις αποφάσεις των δικαστών.
• Διαφθορά: Η διαφθορά στη δικαιοσύνη μπορεί να οδηγήσει σε μεροληπτικές και άδικες αποφάσεις και να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη του κοινού στο δικαστικό σύστημα.
• Κλίμα φόβου: Σε αυταρχικά καθεστώτα ή σε "δημοκρατίες" με αυταρχικά χαρακτηριστικά, η κυβέρνηση μπορεί να δημιουργήσει ένα κλίμα φόβου, όπου οι δικαστές φοβούνται να εκδώσουν αποφάσεις που είναι αντίθετες με τα συμφέροντα της κυβέρνησης.

Μοιάζει λοιπόν η ανθρώπινη αδυναμία των κρινόντων να αποτελεί το τρωτό σημείο το οποίο αξιοποιούν όσοι θέλουν να παρέμβουν και να αλλοιώσουν την κρίση τους. Το επιχείρημα των υποστηρικτών της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) είναι ότι οι αλγόριθμοι της μπορούν να αναλύσουν δεδομένα χωρίς τις ανθρώπινες προκαταλήψεις που μπορεί να επηρεάσουν τις δικαστικές αποφάσεις. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε πιο αντικειμενικές και συνεπείς αποφάσεις. Ο φόβος, η απειλή, η διαφθορά, η κομματική εξάρτηση θεωρητικά δεν μπορούν να επηρεάσουν την κρίση του συστήματος ΤΝ.

Η απαλλαγή του συστήματος απονομής δικαιοσύνης από το ανθρώπινο στοιχείο, όπως προδιαγράφεται με την όλο και ευρύτερη χρήση συστημάτων ΤΝ στο δικαιικό σύστημα, δεν φαίνεται ωστόσο να είναι η λύση για την αποτροπή των παραπάνω φαινομένων. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί αναμφισβήτητα να υποβοηθήσει και διευκολύνει την καθημερινή λειτουργία του μηχανισμού απονομής δικαιοσύνης, δεν είναι σε θέση όμως να αντικαταστήσει τον ανθρώπινο παράγοντα σε μια τόσο κρίσιμη έκφανση λειτουργίας του πολιτεύματος και της κοινωνίας. Η ΤΝ δεν μπορεί να κατανοήσει πλήρως την ανθρώπινη συμπεριφορά, τα κίνητρα και τις συναισθηματικές αποχρώσεις που συχνά είναι σημαντικές σε μια δικαστική υπόθεση.

Στην πραγματικότητα ζητούμενο είναι η καλη πλευρά του ανθρώπινου στοιχείου στη δικαιοδοτική λειτουργία, δηλαδή η ικανότητα αντίληψης, ενσυναίσθησης και ρεαλιστικής κρίσης και υπαγωγής των περιστατικών της υπόθεσης που ένα απρόσωπο σύστημα Τ.Ν. που απλά συλλέγει δεδομένα δεν έχει την ικανότητα να προσφέρει.

Η ανάσχεση των παρεμβάσεων στο θεσμό της δικαιοσύνης μπορεί να γίνει μόνο μέσω της εκπαίδευσης και εμπέδωσης μιας άλλης νοοτροπίας όχι μόνο των δικαστών, αλλά κυρίως των πολιτών ως κοινωνικού συνόλου, ώστε αφενός οι δικαστές να επιλέγονται και να δικάζουν με βάση την κατάρτισή τους, την ικανότητα και την προσωπικότητά τους, οι δε πολίτες, οι πολιτικοί και οι επιχειρηματίες να μην σκέφτονται καν την πιθανότητα να επηρεάσουν με οποιοδήποτε αθέμιτο τρόπο το έργο της απονομής δικαιοσύνης, αλλά ακόμα και αν μπαίνουν στον πειρασμό, οι όποιες σκέψεις τους να μην βρίσκουν κανένα πρόσφορο έδαφος απέναντι σε ένα ακέραιο και ανεξάρτητο δικαστικό σύστημα.